Tomografia komputerowa zębów – na czym polega i kiedy warto ją wykonać

Tomografia komputerowa zębów (CBCT) to badanie obrazowe, które w kilka minut pokazuje struktury zębów, kości szczęk i zatok w trójwymiarze. Pomaga ocenić stan tkanek twardych, zaplanować zabiegi chirurgiczne i implantologiczne oraz wykryć zmiany niewidoczne w klasycznym RTG. Poniżej wyjaśniam, na czym polega CBCT, kiedy jest wskazane, jak przebiega i o czym pamiętać przed badaniem.

Przeczytaj również: Jak psycholog diagnozuje depresję?

Na czym polega tomografia komputerowa zębów (CBCT)

Tomografia CBCT wykorzystuje wiązki stożkowe promieniowania jonizującego oraz detektor, który podczas krótkiego obrotu wokół głowy zbiera serię projekcji. Następnie specjalistyczne oprogramowanie rekonstruuje z nich trójwymiarowy obraz kości, zębów i wybranych struktur sąsiednich. Dzięki temu można oglądać przekroje w dowolnej płaszczyźnie, mierzyć odległości i gęstość tkanki kostnej.

Przeczytaj również: Test płynu owodniowego

W przeciwieństwie do zdjęć 2D (np. pantomogramu), CBCT minimalizuje nakładanie się struktur. Pozwala to ocenić kształt korzeni, przebieg kanałów, położenie zębów zatrzymanych czy relacje anatomiczne istotne przy planowaniu zabiegów.

Przeczytaj również: Doświadczony chirurg stomatolog ze Stalowej Woli

Kiedy warto wykonać CBCT – najczęstsze wskazania

Decyzję o skierowaniu na CBCT podejmuje lekarz dentysta po analizie objawów i badań 2D. Badanie rozważa się szczególnie wtedy, gdy potrzebna jest trójwymiarowa informacja o strukturach zębowo-kostnych. Typowe wskazania:

• Endodoncja: ocena dodatkowych kanałów, zmian okołowierzchołkowych, perforacji, resorpcji, nietypowej anatomii korzeni.
• Chirurgia stomatologiczna: położenie zębów zatrzymanych, relacja do nerwu zębodołowego dolnego, zatok szczękowych; precyzyjne planowanie zabiegów.
• Implantologia: ocena stanu tkanki kostnej, jej wysokości i szerokości oraz odległości od struktur wrażliwych.
• Ortodoncja: wady zgryzu, ocena położenia korzeni i zębów zatrzymanych, analiza toru przemieszczania.
• Zmiany patologiczne: podejrzenie torbieli, guzów, rozległych stanów zapalnych, zmian pourazowych.
• Parodontoza: ocena utraty kości przegrody międzyzębowej w trudnych diagnostycznie obszarach.

Jak przebiega badanie krok po kroku

Badanie CBCT zwykle trwa kilka minut. Pacjent staje lub siada w aparacie. Technik stabilizuje głowę, prosi o zdjęcie elementów metalowych z okolicy twarzy i jamy ustnej (kolczyki, aparaty ruchome, zdejmowane protezy). W trakcie skanowania należy pozostać nieruchomo i oddychać spokojnie.

Przebieg badania obejmuje krótki obrót głowicy wokół głowy. Po skanowaniu system przetwarza dane i tworzy obrazowanie 3D. Wynik obejmuje przekroje w wielu płaszczyznach, a także wizualizacje panoramiczne i przekroje poprzeczne wzdłuż łuków zębowych.

Co pokazuje wynik CBCT i jak go czytać

Na rekonstrukcjach 3D ocenia się m.in. grubość i gęstość kości wyrostka zębodołowego, przebieg kanałów korzeniowych, resorpcje, pęknięcia, położenie zębów zatrzymanych oraz relacje do nerwu, zatok czy dna jamy nosowej. Oprogramowanie umożliwia wykonywanie precyzyjnych pomiarów odległości i kątów, co wspiera planowanie zabiegów chirurgicznych i implantologicznych.

Interpretację przeprowadza lekarz na podstawie obrazu i historii klinicznej. Wnioski z CBCT łączy się z badaniem wewnątrzustnym, zdjęciami 2D oraz dokumentacją medyczną, aby uzyskać pełny obraz sytuacji.

Bezpieczeństwo i dawka promieniowania – co warto wiedzieć

CBCT wykorzystuje promieniowanie jonizujące, dlatego badanie wykonuje się wyłącznie ze wskazań medycznych. Zakres dawki zależy od pola obrazowania (FOV), parametrów ekspozycji i protokołu. Zasadą jest dobór możliwie najmniejszego, a jednocześnie diagnostycznie wystarczającego pola widzenia, zgodnie z regułą ALARA/ALADA. O ewentualnych przeciwwskazaniach (np. ciąża) pacjent informuje personel przed badaniem.

Przygotowanie do CBCT i praktyczne wskazówki

Specjalne przygotowanie na ogół nie jest wymagane. Dla jakości obrazu kluczowa jest stabilizacja pozycji pacjenta oraz brak ruchu podczas skanowania. Przed wejściem do pracowni usuń elementy metalowe z okolicy głowy i szyi. Jeśli posiadasz wcześniejsze zdjęcia RTG lub opisy badań, zabierz je – ułatwiają porównanie.

W razie wątpliwości co do ekspozycji, zakresu badania lub konieczności ewentualnej kontroli, zapytaj personel – uzyskasz informacje o przebiegu i organizacji badania, w tym o sposobie przekazania wyniku.

CBCT w endodoncji, ortodoncji i chirurgii – przykłady zastosowań

W endodoncji CBCT pomaga ocenić nietypową anatomię (np. dodatkowe kanały w trzonowcach), zlokalizować ogniska zapalne niewidoczne w projekcji 2D oraz zweryfikować ciągłość ścian korzeni po urazach. W ortodoncji ułatwia określenie położenia zębów zatrzymanych względem korzeni sąsiadów i planowanie bezpiecznej trajektorii przemieszczenia. W chirurgii stomatologicznej wspiera ocenę relacji do nerwu zębodołowego dolnego oraz dna zatoki, co ogranicza ryzyko niepożądanych powikłań śródzabiegowych.

W implantologii na podstawie CBCT ocenia się grubość i jakość kości, przebieg struktur anatomicznych oraz warunki dla wszczepu. Te dane są wykorzystywane do precyzyjnego planowania leczenia chirurgicznego, w tym doboru wymiarów implantu i orientacji w kości.

Ograniczenia i alternatywy dla CBCT

Nie każde pytanie kliniczne wymaga tomografii. W wielu sytuacjach wystarczy zdjęcie wewnątrzustne lub pantomogram. CBCT ma ograniczoną czułość w ocenie tkanek miękkich, może generować artefakty przy obecności rozległych prac protetycznych i wymaga analizy przez doświadczonego diagnostę. Dobór badania powinien wynikać z potrzeb klinicznych i bilansu korzyści oraz narażenia na promieniowanie.

Gdzie wykonać badanie – informacje organizacyjne

CBCT jest dostępne w wielu pracowniach radiologii stomatologicznej. Przed wykonaniem badania warto znać wymagany zakres FOV, obszar anatomiczny i cel diagnostyczny – takie informacje zwykle znajdują się na skierowaniu. Osoby poszukujące lokalnej pracowni mogą zapoznać się z ofertą, np. Tomograf komputerowy zębów w Gliwicach.

Najczęstsze pytania pacjentów

• Czy badanie jest bolesne? Nie – CBCT jest bezinwazyjne i nie wymaga znieczulenia.
• Ile trwa skan? Zwykle kilka minut, w tym ustawienie i krótka ekspozycja.
• Czy mogę je wykonać w ciąży? O decyzji decyduje lekarz po analizie wskazań i alternatyw; standardowo unika się ekspozycji, zwłaszcza w I trymestrze.
• Co z aparatem ortodontycznym lub koronami? Elementy metalowe mogą powodować artefakty; personel oceni, czy konieczne są dodatkowe kroki.

Kluczowe wnioski – kiedy CBCT ma sens

Tomografia komputerowa zębów jest wskazana, gdy potrzebna jest dokładna ocena struktur zębów i kości w trzech wymiarach: w endodoncji, ortodoncji, implantologii i chirurgii stomatologicznej, a także przy podejrzeniu zmian patologicznych (torbiele, guzy) lub urazów. Badanie wykonuje się ze ściśle określonych powodów klinicznych, z zachowaniem zasad ochrony radiologicznej i po wcześniejszej analizie badań 2D.